Cà phê Khe Sanh - Hương vị cao nguyên Hướng Hóa vươn mình cùng nhịp số hóa nông sản Việt

Giữ hồn đất đỏ, kết nối công nghệ, nâng tầm thương hiệu Việt

“Hồi đó đất này toàn sỏi đá, bom bi sót lại còn nằm dưới rễ cây. Vậy mà nay, cà phê mọc xanh bạt ngàn, thơm ngát mỗi mùa thu hoạch. Ai mà ngờ được!” – ông Hồ Văn Lợi, một người Pa Kô ở xã Tân Hợp (Hướng Hóa, Quảng Trị), vừa nói vừa vốc một nắm hạt cà phê đỏ au, chín mọng từ gùi tre.

Gió từ dãy Trường Sơn thổi về se lạnh, những đồi cà phê bạt ngàn đang vào vụ chín, hương thơm thoang thoảng trong không khí. Giữa cái se se ấy, mùi cà phê rang xay từ nhà xưởng của Hợp tác xã Pun Coffee lan tỏa càng khiến khung cảnh Khe Sanh thêm đặc biệt. Ít ai biết rằng, mảnh đất từng là chiến địa khốc liệt trong chiến tranh, giờ đây đã trở thành “thủ phủ” cà phê Arabica miền Trung, nơi sản sinh ra một trong những dòng cà phê đặc sản được đánh giá cao không chỉ bởi giới sành cà phê trong nước mà còn cả quốc tế.

Khí hậu mát mẻ quanh năm, mùa khô kéo dài, độ ẩm cao và đất đỏ bazan màu mỡ đã tạo nên điều kiện lý tưởng cho giống Arabica Bourbon phát triển. Hạt cà phê ở đây khi chín cho nhân chắc, ít lỗi mốc, mang hương trái cây tự nhiên, chua nhẹ, hậu vị kéo dài – những yếu tố khiến cà phê Khe Sanh có thể sánh ngang với các dòng specialty coffee đến từ Ethiopia hay Colombia.

“Người ta uống một ngụm là nhận ra ngay – mùi Khe Sanh rất riêng. Nó không gắt, không khét, mà trong lành, tươi sáng như chính khí hậu cao nguyên này”, anh Nguyễn Thành Vinh, giám đốc HTX Khe Sanh Coffee, vừa rót cà phê cho khách, vừa tự hào chia sẻ. Anh Vinh là một trong những người trẻ quay về từ thành phố để khởi nghiệp với cà phê, với mong muốn “làm nông nhưng phải làm tới nơi tới chốn”.

Hành trình của cà phê Khe Sanh không chỉ là câu chuyện về cây trồng. Đó còn là hành trình hồi sinh một vùng đất từng in dấu bom đạn. Những năm 1990, cà phê bắt đầu được trồng thử nghiệm tại Hướng Hóa. Đến nay, toàn huyện có hơn 5.000 ha cà phê, sản lượng mỗi năm đạt 13.000 tấn nhân. Cây cà phê trở thành trụ cột kinh tế, giúp hàng nghìn hộ dân thoát nghèo, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số như Pa Kô, Vân Kiều – những người vốn gắn bó mật thiết với rừng núi và đất đai nơi đây.

Không dừng lại ở việc trồng và bán cà phê thô, các HTX như Pun Coffee, Tân Hợp Coffee, Khe Sanh Coffee đã chuyển hướng sang chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và gia nhập thị trường cà phê đặc sản. Một số sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu, có mặt tại các cuộc thi cà phê toàn quốc. Địa phương cũng đang xúc tiến xây dựng chỉ dẫn địa lý “Cà phê Khe Sanh” và đăng ký sản phẩm OCOP cho các dòng cà phê rang xay, cà phê túi lọc. Mục tiêu không chỉ là tiêu thụ, mà còn là khẳng định thương hiệu nông sản mang bản sắc vùng miền.

Trong thời đại số, cà phê Khe Sanh cũng nhanh chóng bắt nhịp xu hướng. Mã QR truy xuất nguồn gốc được dán trên từng túi cà phê, cho phép khách hàng kiểm tra nơi trồng, ngày rang, lô sản xuất. Các HTX tự xây dựng website, bán hàng qua Shopee, Postmart, Lazada... và thậm chí livestream giới thiệu sản phẩm ngay tại vườn. Những buổi phát trực tiếp như thế không chỉ là kênh tiêu thụ, mà còn là cách kể chuyện – về đất, về người, về văn hóa cà phê nơi rẻo cao.

“Bây giờ bán cà phê không chỉ nhờ vào vị ngon, mà còn phải cho người ta thấy cả câu chuyện phía sau. Mình không cạnh tranh bằng giá, mà cạnh tranh bằng giá trị”, chị L.T.T – người sáng lập thương hiệu Pun Coffee – chia sẻ trong lúc đóng gói đơn hàng đặt từ Hà Nội. Chính chị là người đầu tiên đưa sản phẩm cà phê của HTX lên sàn thương mại điện tử và tổ chức các buổi nếm thử cà phê online giữa mùa dịch. Từ vài chục đơn lẻ ban đầu, giờ sản phẩm của chị đã có mặt ở nhiều thành phố lớn.

Không chỉ là cây kinh tế, cà phê ở Khe Sanh còn là yếu tố kết nối văn hóa. Vào mùa thu hoạch, những phiên chợ cà phê, lễ hội “hái cà phê đầu mùa”, các buổi pha chế trải nghiệm ngay tại vườn thu hút đông đảo khách du lịch. Nhiều hộ dân còn kết hợp làm homestay, tổ chức tour “một ngày làm nông dân cà phê” cho du khách trong và ngoài nước. Đây là hướng đi tiềm năng trong phát triển du lịch nông nghiệp – trải nghiệm, giúp gia tăng giá trị sản phẩm và đa dạng hóa sinh kế cho người dân.

Từ một vùng trồng cà phê truyền thống giữa lòng Trường Sơn, cà phê Khe Sanh nay đang chuyển mình mạnh mẽ, trở thành biểu tượng mới của nông sản miền Trung trong hành trình hội nhập. Khi giá trị truyền thống được giữ gìn, công nghệ số được ứng dụng và thương hiệu được xây dựng một cách bài bản, thì một hạt cà phê nhỏ có thể mang trong mình sức mạnh của cả một vùng đất. Một miền đất từng in dấu chiến tranh, nay đang hồi sinh bằng hương vị cà phê, bằng sự cần mẫn của những con người yêu đất, yêu nghề, và bằng cả khát vọng đưa nông sản Việt vươn xa ra thế giới.